Vragen en antwoorden

Wat is stikstofdepositie of stikstofneerslag?

Met stikstofdepositie of stikstofneerslag bedoelen we het neerslaan van ammoniak en stikstofoxiden in natuurgebieden. Deze vormen van stikstof komen in de lucht bij diverse activiteiten. Zo wordt bij landbouw stikstof uitgestoten in de vorm van ammoniak: een kleurloos gas. Dit komt uit mest en kunstmest. Stikstof komt ook voor als stikstofoxide, een stof die wordt uitgestoten door bijvoorbeeld auto’s, schepen en industrieën.

Wat is de herkomst van stikstofneerslag?

Een groot deel van de stikstofneerslag komt uit de landbouw en uit het buitenland. De rest van de neerslag komt uit huishoudens, wegverkeer, internationale scheepvaart, industrie, bouw, energiesector en afvalverwerking. Meer informatie over de herkomst van de stikstofneerslag per bron is te vinden in dit rapport van het RIVM. 

Wat is een stikstofgevoelig habitattype en wat is overbelasting door stikstof?

Elk habitattype (type natuur) kent een Kritische Depositiewaarde (KDW). De KDW is de grens waarboven het risico bestaat dat de kwaliteit van een habitat significant wordt aangetast door de verzurende en/of vermestende invloed van stikstofneerslag. Een habitattype wordt als stikstofgevoelig aangemerkt als de KDW lager is dan 2400 mol per hectare per jaar. Als de daadwerkelijke stikstofneerslag hoger is dan de KDW, spreken we van overbelasting door stikstof.

Waarom is een sterke en gezonde natuur belangrijk?

Een sterke, veerkrachtige natuur is van groot belang voor de mens. De natuur geeft bijvoorbeeld frisse lucht, drinkbaar water en grond- en voedingsstoffen. Bovendien beschermt de natuur mensen tegen ziekten, droogte, extreem weer en slaat CO2 op. 

Waarom is natuurherstel nodig?

Het gaat niet goed met veel natuur in Nederland. Steeds meer planten en dieren verdwijnen. Dit heeft gevolgen voor mens en dier. Daarom maakt de overheid tot 2030 ongeveer € 3 miljard vrij om de natuur in de meest kwetsbare natuurgebieden te herstellen.
Te veel stikstof in de natuur zorgt voor verzuring van de bodem en verstoring van het natuurlijk evenwicht. Voedingsstoffen zoals calcium spoelen weg, waardoor de biodiversiteit van planten en dieren afneemt. Dit maakt de natuur kwetsbaar. Planten en dieren die verdwijnen, kunnen voor grote veranderingen zorgen. Zowel in natuurgebieden als in de bebouwde omgeving. De leefomgeving verandert. Het landschap wordt eentonig en het ecosysteem wordt kwetsbaar. Er blijven minder soorten over. En het landschap is minder goed bestand tegen bijvoorbeeld droogte of wateroverlast. Lees hier meer welke stappen het Rijk neemt om de natuur te herstellen.

Wat zijn natuurdoelanalyses?

Een natuurdoelanalyse beschrijft hoe het gaat met beschermde natuur in een gebied, wat de verwachte effecten van geplande maatregelen zijn en in welke richting aanvullende maatregelen nodig zijn om de natuur weer gezond te maken. De analyses bevatten actuele, wetenschappelijke kennis over de staat van de natuur. Deze informatie is van belang voor het opstellen van de gebiedsprogramma’s. Hierin beschrijven provincies onder meer de maatregelen om de natuur te herstellen en doelen voor stikstof te halen.

Wie stellen de natuurdoelanalyses op?

Provincies, Rijkswaterstaat en ministerie van Defensie stellen de natuurdoelanalyses op voor de stikstofgevoelige Natura 2000-gebieden waar zij verantwoordelijk voor zijn.

Op welke punten toetst de Ecologische Autoriteit een natuurdoelanalyse?

De Ecologische Autoriteit gaat na of de natuurdoelanalyses de benodigde ecologische informatie bevat. Er wordt bijvoorbeeld gekeken of conclusies die in de natuurdoelanalyses getrokken worden, te begrijpen zijn en met de juiste informatie onderbouwd worden. Als er kennis ontbreekt in de natuurdoelanalyse, bijvoorbeeld doordat gegevens nog niet beschikbaar zijn, bekijkt de Ecologische Autoriteit of dan op de juiste manier met deze onzekerheden is omgegaan en hoe deze kennis alsnog opgehaald kan worden.    

Wat betekent de natuurdoelanalyse concreet voor gebiedsprogramma’s?

De natuurdoelanalyse laat zien of natuurdoelen met de huidige maatregelen bereikt worden. Wanneer dat nog niet het geval is, dan maakt de natuurdoelanalyse inzichtelijk waar de knelpunten (drukfactoren) zitten die nog opgelost moeten worden om doelen te halen en in welke richting aanvullende maatregelen nodig zijn.

Waar bestaat de natuurdoelanalyse uit?

Voor de natuurdoelanalyses hebben het Rijk en provincies een handreiking opgesteld, die door de Ecologische Autoriteit getoetst is. Daarin staat de minimale lijn voor een natuurdoelanalyse en hoe om kan worden gegaan met eventuele knelpunten bij het maken daarvan.

Wat betekent het als de Ecologische Autoriteit de natuurdoelanalyses niet voor 1 juli 2023 heeft getoetst?

De natuurdoelanalyses komen in de periode tot uiterlijk 1 april 2023 gereed. Daarmee is er tijd om de natuurdoelanalyses mee te nemen in de eerste versie van ontwerp-gebiedsprogramma’s die 1 juli 2023 door de provincies opgeleverd worden. Niet iedere natuurdoelanalyse zal voor die datum voorzien kunnen worden van een toetsingsadvies door de Ecologische Autoriteit.
Provincies gebruiken voor het opstellen van het gebiedsprogramma de definitieve, getoetste natuurdoelanalyses indien beschikbaar. Als de toetsing nog niet heeft plaatsgevonden, kan gebruik gemaakt worden van de ontwerp-natuurdoelanalyses.
De natuurdoelanalyses waarover de Ecologische Autoriteit voor 1 juli 2023 nog geen toetsingsadvies heeft uitgebracht, zullen daarna in combinatie met of parallel aan de gebiedsprogramma’s getoetst worden.

Wat betekenen de natuurdoelanalyses voor vergunningverlening?

De natuurdoelanalyses hebben geen formele juridische doorwerking op de uitvoering van maatregelen en hebben niet tot doel om vergunningverlening te faciliteren. Voor het verlenen van een vergunning is altijd een passende beoordeling nodig als negatieve effecten van een plan of project op Natura 2000-gebieden niet kunnen worden uitgesloten. De natuurdoelanalyses zijn geen passende beoordelingen en bieden daarom geen directe basis om vergunningen op te verlenen. Er is altijd een aanvullende beoordeling door het bevoegd gezag nodig. De natuurdoelanalyses bevatten wel belangrijke informatie over de toestand van de natuur  die betrokken moet worden bij vergunningverlening.

Wat is de Kritische Depositiewaarde (KDW)?

De KDW is de hoeveelheid stikstof in mol per hectare per jaar waarboven verslechtering van de kwaliteit van de natuur niet op voorhand is uit te sluiten. Voor elk type natuur is wetenschappelijk bepaald wat de KDW is: hoe stikstofgevoeliger de natuur, hoe lager de waarde. Op termijn moeten alle Europees beschermde planten, dieren en hun habitats een gunstige staat van instandhouding bereiken. Die wordt bereikt als de beschermde natuur zowel in omvang als kwaliteit weer blijvend floreert. Daarvoor moeten de condities die hiervoor nodig zijn, waaronder de maximale hoeveelheid stikstofneerslag, op orde worden gebracht.

Waarom staat er in de wet een omgevingswaarde voor stikstof gebaseerd op de KDW?

Met een omgevingswaarde voor stikstofreductie als resultaatsverplichting is er een duidelijke wettelijke verankerde doelstelling in de tijd. Hiermee legt de overheid een verplichting aan zichzelf op die nodig is om het doel ‘een gunstige staat van instandhouding van voor stikstofgevoelige beschermde natuur’ te behalen, om zo te kunnen sturen. Dit is een langjarige opgave, vanwege de stikstofbelasting en de huidige staat van de beschermde natuur in Natura 2000-gebieden.
De opname van omgevingswaarden in de wet geeft de waarborg dat het parlement de aard en omvang daarvan mede bepaalt. Dit is van belang, gelet op de brede maatschappelijke impact van de doelstelling. De verkenning naar alternatieven ziet, conform het advies van Remkes, toe op de KDW in de rol van sturingsinstrument. Een wettelijke reductieverplichting in de vorm van een omgevingswaarde gebaseerd op de KDW heeft als voordeel dat op eenvoudige wijze kan worden vastgesteld (berekend) of Nederland op koers ligt.

Hoe ziet het proces eruit waarin verkend wordt of er alternatieven zijn voor de rol van de KDW als maatstaf voor wettelijke reductie verplichting?

Er is met de landbouw- en natuurorganisaties afgesproken om in een transparant proces enkele onafhankelijke wetenschappers te vragen om een essay te schrijven over de vraag: is er een juridisch houdbaar alternatief dat aan de kaders voldoet?’.
Partijen kunnen hiervoor aandachtspunten meegeven. Vervolgens kunnen een partijen een reactie geven op het essay, waarbij ze ook eigen (bouwstenen voor) alternatieven kunnen aandragen. Een werkgroep met vertegenwoordigers uit de landbouw- en natuurorganisaties en (rijks)overheid gaat kijken of uit het essay en de reacties voldoende bouwstenen bevatten om een kansrijk alternatief te ontwikkelen. Als er in dit traject een alternatief voor de rol van de KDW in de wet wordt gevonden dat aan de kaders voldoet, zal hierover naar verwachting eind 2023 besluitvorming plaats kunnen vinden. Daarna zal eventueel een wetswijziging volgen.
Met de verkenning naar alternatieven staat het doel en de ambitie van de structurele aanpak stikstof niet ter discussie. Dat betekent dat een alternatief een gelijkwaardige ambitie moet hebben, qua stikstofreductie, waarmee structureel bijgedragen wordt aan het bereiken van een landelijk gunstige staat van instandhouding en het (permanent) voorkómen van verslechtering van de stikstofgevoelige natuurgebieden.

Waarom is er niet één KDW die altijd geldt?

Voor elk type natuur is wetenschappelijk bepaald wat de KDW is: hoe stikstofgevoeliger de natuur, hoe lager de waarde.

Hoeveel draagt de landbouw bij aan de stikstofproblematiek?

Volgens het RIVM was de sector landbouw in 2018 verantwoordelijk voor 43,9 procent  van de stikstofdepositie in Nederland. Deze uitstoot komt voornamelijk uit de veehouderij. Lees meer in dit rapport van het RIVM.

Welke maatregelen worden genomen in de sector landbouw om de stikstofuitstoot terug te brengen?

Er worden verschillende maatregelen genomen in de landbouwsector. Zo is er een vrijwillige beëindigingsregeling veehouderijen en subsidie voor innovatie en verduurzaming van stallen. Ook is er het Omschakelprogramma Duurzame Landbouw.

Alle bronmaatregelen voor de landbouw vindt u op de pagina ‘Maatregelen Landbouw’. 

Hoe kan het dat de veehouderij meer stikstof (ammoniak) uitstoot, terwijl de veehouderij al bijna 70% heeft gereduceerd. Wat voor invloed heeft dat wel of niet gehad?

De veehouderij heeft inderdaad sinds 1990 een aanzienlijke reductie in de ammoniakuitstoot bereikt. Datzelfde geldt overigens voor bijvoorbeeld de mobiliteit en de industrie. Ondanks de gerealiseerde reductie is de stikstofdepositie op veel stikstofgevoelige natuurgebieden nog steeds veel te hoog en heeft de veehouderij daarin het grootste aandeel. Ook is de stikstofemissie uit de landbouw de afgelopen jaren gestegen. Je zou kunnen stellen dat de bereikte emissiereductie heeft geleid tot een situatie waarin er “minder maar nog steeds te veel” depositie plaatsvindt. Dat is op zich een verbetering, maar verandert niet dat er nog altijd teveel stikstof wordt uitgestoten en neerslaat.

Geldt er een beroepsverbod wanneer een veehouder gebruik maakt van de provinciale aankoopregeling?

Nee, er geldt geen beroepsverbod. Het kan zijn dat een veehouder die gebruik maakt van de gerichte opkoopregeling, een andere veehouderijlocatie heeft dan de locatie waarover de koopovereenkomst gaat. Veehouders mogen die eventuele andere locatie(s) dan gewoon blijven voortzetten.  

Hoe werkt de herbestemming van de opgekochte grond?

Het wijzigen van het bestemmingsplan is nodig om de stikstofdepositie op de daarvoor gevoelige Natura 2000-gebieden die overbelast zijn, blijvend te laten dalen. Het is aan de provincie om te bepalen wat er met de aangekochte grond gebeurt. Door gericht veehouderijen op te kopen en de veehouderij-bestemming van de betreffende locatie te wijzigen wordt gewerkt aan natuurherstel in samenhang met andere gebiedsopgaven. Denkbaar is dat de grond wordt verpacht of verkocht, en dit kan onder omstandigheden ook leiden tot extensivering van nabije blijvende veehouderijen. Opgekochte grond kan dus eventueel wel een landbouwbestemming houden.

Hoeveel heeft de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv) opgeleverd aan stikstofruimte?

Het RIVM schat dat de Srv een reductie van gemiddeld 2,8 mol/ha/jr op Natura 2000-gebieden oplevert. Dat is minder dan de prognose van gemiddeld 8,5 mol/ha/jr. 

Dat dit minder is dan verwacht, heeft verschillende oorzaken. De belangrijkste oorzaken zijn een lager aantal stoppende varkenshouders dan vooraf was ingeschat, een lagere gemiddelde stikstofemissie per bedrijf en een gemiddeld andere ligging dan geraamd ten opzichte van Natura 2000-gebieden van de deelnemende bedrijven. Dit vertaalt zich in een lagere stikstofdepositie en dus minder stikstofwinst.

De inschatting van RIVM geeft een gemiddelde weer voor alle Natura 2000-gebieden. Per Natura 2000-gebied kan de stikstofwinst sterk variëren (van 0,1 tot 24,6 mol/ha/jr).

Waar gaat het overgebleven geld uit de Srv heen?

Het Rijk en de provincies besteden de financiële middelen die overblijven, 170 miljoen euro, aan andere effectieve en gebiedsgerichte maatregelen. Daarmee kan op korte termijn stikstofwinst geboekt worden om aan de woningbouw- en infrastructurele opgave te voldoen.

130 miljoen wordt ingezet voor een verhoging van het budget van 350 miljoen voor de (vrijwillige) gerichte aankoop van piekbelasters rondom Natura 2000-gebieden.

Ook gaat er 15 miljoen euro naar het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat voor het nemen van maatregelen (zoals extern salderen) om grote infrastructurele projecten mogelijk te maken. 

Er gaat 20 miljoen euro naar de walstroomregeling voor de zeevaart, waardoor in de kustprovincies Noord- en Zuid-Holland extra ruimte ontstaat voor met name woningbouwprojecten.

Met de maatregelen wordt over het algemeen stikstofdepositieruimte gerealiseerd om het totaal van 75.000 woningen en de aanleg van 7 grote infrastructurele projecten mogelijk te maken. Op specifieke locaties kunnen er helaas altijd knelpunten blijven.
 

Agrariërs die de stikstofuitstoot willen reduceren en willen verduurzamen, staan voor een veranderopgave. Hoe worden zij hierbij ondersteund?

Er komen coaches om agrariërs persoonlijk te ondersteunen bij het nemen van stikstof reducerende maatregelen. Ook begeleiden deze coaches bij keuzes over innovaties, verduurzaming of stoppen/uitkoop. Daarnaast organiseert het Rijk, samen met provincies, regiobijeenkomsten voor agrariërs over deze mogelijkheden. Verder kunt u met uw vragen altijd terecht bij de helpdesk stikstof.

Waar meld ik mij als ik een bedrijfsadviseur wil inschakelen (en vanaf wanneer kan dit)?

Om kennis en innovaties sneller aan te laten sluiten bij de landbouwpraktijk en te leren over duurzamere landbouw is de Subsidieregeling Agrarische Bedrijfsvoering en Educatie (Sabe) gestart in 2020. Binnen deze regeling kunnen agrariërs subsidie aanvragen voor bedrijfsadvies, cursussen en opleidingen. De regeling loopt tot 2023. Meer over deze regeling is te lezen op de website van de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). 

Wordt er een nieuwe normering gesteld voor stallen?

In eerste instantie zet het kabinet in op innovaties om nieuwe technieken voor het verduurzamen van stallen mogelijk te maken. Daarvoor hebben wij bijvoorbeeld een innovatieregeling voor de veehouderij opgestart. Het duurt nog een aantal jaar voordat de resultaten daarvan bekend zijn. Als er meer zicht is op het effect van innovaties op het verlagen van de emissies, kunnen we dit vertalen in nieuwe normen en een passende overgangsperiode. Daarover zal in 2023 meer duidelijkheid komen.

Hoeveel draagt de industrie bij aan de stikstofproblematiek?

Volgens het RIVM was de sector industrie in 2018 verantwoordelijk voor 2,1 procent van de stikstofdepositie in Nederland. Lees meer in dit rapport van het RIVM.

Welke maatregelen worden genomen in de sector industrie om de stikstofuitstoot te verkleinen?

Alle bronmaatregelen voor de industrie vindt u op de pagina ‘Maatregelen Industrie’.

Komen industriële uitstoters niet te makkelijk weg?

De sector industrie en energie is op grond van de Europese Richtlijn Industriële emissies verplicht te investeren in de Best Beschikbare Techniek (BBT). Door de BBT-aanpak zijn de meest kosteneffectieve emissie-reducerende maatregelen binnen de sector industrie en energie daarmee al verplicht. Deze aanpak wordt de komende jaren voortgezet en vraagt investeringen van vele tientallen miljoenen door de sector industrie en energie. Onder andere de BBT-aanpak zorgt voor een aanzienlijke verdere reductie van stikstofdepositie.

Naast de BBT-aanpak zijn op basis van een verkennende studie door TNO en een quickscan bij een deel van het bedrijfsleven enkele mogelijkheden voor extra maatregelen geïdentificeerd. Deze worden de komende tijd verder onderzocht en uitgewerkt. Daarnaast draagt de industrie met de maatregelen uit het Klimaatakkoord en de maatregelen om uitvoering te geven aan het Urgenda-vonnis ook bij aan stikstofreductie.
 

Er wordt gesproken over subsidie voor boeren die willen verduurzamen. Is een dergelijke subsidie enkel voor boeren bedoeld of ook voor MKB/industrie?

De Rijksoverheid biedt diverse subsidies aan voor verduurzaming. Sommige daarvan zijn specifiek bedoeld voor verduurzaming van boerenbedrijven, bijvoorbeeld met betrekking tot de stalinrichting. Maar er zijn ook subsidies voor verduurzaming door het MKB en de industrie, bijvoorbeeld met het oog op meer circulair produceren, energie besparen of hernieuwbare energie opwekken. De website van de Rijksdienst voor Ondernemen (RVO) biedt inzicht in alle beschikbare subsidies, de voorwaarden en de inschrijfmogelijkheden.

Een boerderij (werkgelegenheid 2 mensen) kan gemakkelijk 2 mol/ha/jaar veroorzaken; bedrijven met honderden medewerkers doen vaak maar een paar honderdsten. Hoe ziet de overheid kosteneffectiviteit? Hoeveel mag een ton vermeden depositie bij de niet-agrarische industrie (externe saldering) kosten? Hoe verhoudt zich dit tot kosten voor vermeden stikstof in de landbouw?

Bij het samenstellen van het pakket maatregelen om de stikstofuitstoot te verminderen is kosteneffectiviteit een belangrijke afweging geweest. Maatregelen in de veehouderij hebben veel effect en zijn daarbij erg kosteneffectief. Maar ook andere sectoren die stikstof uitstoten moeten een bijdrage leveren. Ook bij het opstellen van die bronmaatregelen is sterk met kosteneffectiviteit rekening gehouden.

Om die reden zoekt het kabinet met die maatregelen aansluiting op andere initiatieven, zoals het Klimaatakkoord en het Schone Luchtakkoord. Zo kunnen maatregelen die in de industrie getroffen worden bijdragen aan vermindering van de uitstoot van zowel stikstof als fijnstof en andere zeer schadelijke stoffen (ZSS). In dat geval zijn de kosten voor de industrie minder goed vergelijkbaar met de kosten per bespaarde mol stikstof/ha/jaar in de landbouwsector.

Hoeveel draagt de woningbouw bij aan de stikstofproblematiek?

De bijdrage van de woningbouw aan de stikstofproblematiek is gering. Het grootste deel van de uitstoot wordt gerealiseerd in de bouwfase en door het autoverkeer dat naar de nieuwe woningen toe gaat.

Welke maatregelen worden genomen om de stikstofuitstoot in de bouw te verkleinen?

Alle bronmaatregelen voor de bouw vindt u op de pagina ‘Maatregelen Bouw’.

Mag je nu nog gewoon met dieselmateriaal bouwen?

Welke voertuigen worden ingezet is onder meer afhankelijk van aanbestedingseisen die de aanbestedende partij hanteert. Niet alle voertuigen kunnen direct zero-emissie gemaakt worden. Het al bestaande beleid zorgt ervoor dat in de komende jaren al een flinke emissiereductie plaatsvindt (schonere motoren, strengere emissie-eisen, vervanging oude voertuigen). Door het nemen van extra maatregelen komt hier nog een schep bovenop (daar is 500 miljoen euro voor beschikbaar).

Hoeveel draagt de sector verkeer en vervoer bij aan de stikstofproblematiek?

Volgens het RIVM was de sector verkeer en vervoer verantwoordelijk voor 11,5 procent van de stikstofdepositie in Nederland in 2018. Binnen de sector verkeer en vervoer dragen wegverkeer (6,7%) en scheepvaart (3,5%) het meeste bij aan de stikstofdeposities. De gemiddelde depositiebijdrage van de sectoren spoor en luchtvaart is zeer beperkt. Lees meer in dit rapport van het RIVM. 

Welke maatregelen worden genomen in de sector verkeer en vervoer om de stikstofuitstoot te verkleinen?

Alle bronmaatregelen voor verkeer en vervoer vindt u op de pagina ‘Maatregelen Verkeer en Vervoer’. 

Wanneer is een natuurvergunning nodig?

Wanneer er iets verandert in uw bedrijf of u een nieuw project wil starten, kunt u met rekeninstrument AERIUS nagaan of deze verandering stikstofneerslag zal veroorzaken. Zolang er geen significante effecten zijn voor een Natura 2000-gebied, is er geen natuurvergunning nodig. Er is een natuurvergunning nodig als de verandering stikstofneerslag zal veroorzaken in een Natura 2000-gebied. Tenzij een ecologische toets laat zien dat de verandering geen betekenisvolle invloed heeft op een van de Natura 2000-gebieden. Dit is bepaald in de Wet Natuurbescherming.

Wie kan een natuurvergunning op basis van het stikstofregistratiesysteem aanvragen?

Niet alle aanvragen komen in aanmerking voor ruimte uit het stikstofregistratiesysteem. Het gaat uitsluitend om projecten in de woningbouw, een beperkt aantal grote wegenprojecten en vervolgens de legalisatie van PAS-meldingen. Dat is vastgelegd in de Regeling Natuurbescherming.
Voor het legaliseren van PAS-meldingen werken provincies en het Rijk ook aan andere maatregelen. Zo heeft het kabinet €250 miljoen beschikbaar gesteld aan de provincies om waar mogelijk maatwerkoplossingen te bieden. Ook de piekbelasteraanpak zal een rol gaan spelen bij het legaliseren van PAS-meldingen. 

Ik voldoe niet aan de eisen voor het stikstofregistratiesysteem, wat nu?

Wanneer uw project niet in aanmerking komt voor ruimte in het stikstofregistratiesysteem, zijn er andere opties. U kunt de stikstofneerslag compenseren door aanpassingen binnen uw bedrijf of project, ook wel intern salderen genoemd. Als dit niet mogelijk is, kunt u ook compenseren door stikstofruimte van een ander bedrijf op te kopen. Dat heet extern salderen. Als dit niet lukt, kunt u een nieuwe aanvraag indienen op basis van het stikstofregistratiesysteem wanneer er extra ruimte beschikbaar komt. Een ADC-toets kan ik dat geval ook uitkomst bieden.

Ik voldoe wel aan de eisen, hoe dien ik een aanvraag in?

Er zijn twee manieren om een natuurvergunning te krijgen. De eerste manier is om uw aanvraag in te dienen via de provincie. De provincie heeft 13 weken om te beslissen of ze akkoord gaat met de vergunning. Deze beslistermijn kan met nog 7 weken verlengd worden. De tweede manier is via de gemeente. De aanvraag is dan onderdeel van de omgevingsvergunning. De gemeente vraagt de natuurvergunning dan voor u aan bij de provincie. De provincie heeft dan 26 weken om de aanvraag inhoudelijk te beoordelen. Dit kan met nog 6 weken verlengd worden. 

In hoeverre kan nog gebruik worden gemaakt van Rav-factoren (emissiefactoren) bij de aanvraag van een natuurvergunning voor een emissiearme stal?

Het kabinet constateert, op basis van gerechtelijke uitspraken en onderzoek naar gebruik van Rav-factoren (emissiefactoren), dat Rav-factoren onvoldoende betrouwbaar zijn om op basis hiervan nieuwe natuurvergunningen voor emissiearme stalsystemen te kunnen verlenen. Voor agrarische ondernemers die van plan zijn om een nieuw emissiearm stalsysteem te bouwen, betekent dit dat zij voortaan een passende beoordeling moeten uitvoeren om na te gaan of zij een natuurvergunning hiervoor kunnen krijgen. De bestaande handreiking passende beoordeling wordt hiervoor in overleg met de provincies en betrokken sectorpartijen aangepast. Voor natuurvergunningen die al zijn verleend en waarbij het niet meer mogelijk is om bezwaar of beroep in te stellen, heeft dit voornemen van het kabinet geen gevolgen. Buiten kijf staat dat innovatie een belangrijke rol speelt en blijft spelen in het halen van de doelen, of het nu gaat om natuur, klimaat of water. Daarom zet het kabinet zich samen met de provincies en de sector in op het vereenvoudigen van de vergunningaanvraag hiervoor en het stimuleren van innovatie om de doelen te halen. Lees hier meer: Kamerbrief over voortgang integrale aanpak landelijk gebied en opvolging Porthos-uitspraak RvS | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl

Wat is een PAS-melding?

Op 1 juli 2015 begon het Programma Aanpak Stikstof (PAS). Tijdens dit programma gingen activiteiten met weinig stikstofneerslag onder voorwaarden door. Dit kon met een melding onder de Wet natuurbescherming (Wnb). Het programma was bedoeld om toestemming te geven voor activiteiten die een beperkte stikstofneerslag veroorzaakten. 

Op 29 mei 2019 oordeelde de Raad van State (RvS) dat het PAS in strijd was met de Europese Habitatrichtlijn. De Europese Unie maakte de habitatrichtlijn om de biologische biodiversiteit in Europa te beschermen. De RvS oordeelde dat het voor projecten die stikstofneerslag veroorzaken, verplicht is om een vergunning aan te vragen.  Deze verplichting is vastgelegd in de Wet natuurbescherming (Wnb). Hierdoor is het voor projecten waarvoor onder het PAS geen vergunning nodig was, toch een vergunning nodig. Voor sommige van deze projecten was al een PAS-melding gedaan. 

Op 28 februari 2022 is het legalisatieprogramma PAS-meldingen vastgesteld. Hierin staat welke maatregelen er genomen worden om stikstofruimte voor PAS-meldingen vrij te maken. Binnen drie jaar na vaststelling van het programma moeten de maatregelen getroffen zijn waarmee legalisatie van alle PAS-meldingen mogelijk is. Voor het legaliseren van PAS-meldingen werken provincies en het Rijk ook aan andere maatregelen. Zo heeft het kabinet €250 miljoen beschikbaar gesteld aan de provincies om waar mogelijk maatwerkoplossingen te bieden. Ook de piekbelasteraanpak zal een rol gaan spelen bij het legaliseren van PAS-meldingen. 

Ik moet wachten tot er stikstofruimte beschikbaar is, hoe lang duurt dat?

In het legalisatieprogramma zijn een aantal maatregelen opgenomen om PAS-meldingen te legaliseren. Dit zijn de Landelijke beëindigingsregeling veehouderijlocaties, de Regeling provinciale aankoop veehouderijen, en de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen. 

De eerste meldingen waarvoor stikstofruimte nodig is, zijn eind 2022 vergund. Helaas kunnen wij niet precies aangeven wanneer uw melding aan de beurt is. Dit hangt af van de hoeveelheid stikstofruimte en de locatie van het project. De Rijksoverheid blijft zich volop inzetten om de meldingen zo snel mogelijk legaal te maken. Dit doet zij samen met de provincies en betrokken sectoren.
Aanvullend op het legalisatieprogramma werkt het Rijk samen met provincies aan een mogelijke versnelling van het legaliseren van PAS-meldingen. Hiervoor is €250 miljoen beschikbaar gesteld. Lees hier meer: Groen licht voor versnellingsplannen, PAS-melders sneller een nieuwe vergunning | Nieuwsbericht | Aanpak Stikstof. Ook de aanpak piekbelasters zal een rol gaan spelen bij het legaliseren van PAS-meldingen. 

Waar vind ik meer informatie over PAS-meldingen en vergunningverlening?

Meer informatie over het vergunningverleningsproces is te vinden op de pagina ‘Omzetten PAS-melding’ op de website van BIJ12. Hier vindt u antwoord op de vraag of u een vergunning nodig heeft, aan welke voorwaarden u moet voldoen en wat er na het doorgeven van uw gegevens gebeurt.

Waar vind ik meer informatie over het schadeloket voor PAS-meldingen waar gehandhaafd wordt?

PAS-melders verkeren sinds de PAS-uitspraak uit 2019 in onzekere tijden. Rijk en provincies doen er alles aan om PAS-melders te helpen en handhaving te voorkomen. 
Als het afzien van handhaving onverhoopt niet mogelijk is, zet het kabinet zich maximaal in om schade te vergoeden die PAS-melders hiervan ondervinden. Zo werkt het Rijk aan een schadevergoeding voor PAS-meldingen, lees hier meer. 

Is informatie over PAS-melders (wie, wat, waar) openbaar?

Naar aanleiding van een Wob-verzoek is op 2 april 2021 een lijst gepubliceerd met locatiegegevens (coördinatiepunten) van alle bedrijven waarvan een  PAS-melding is gedaan in de periode juli 2015 tot 13 januari 2019. De Raad van Staat oordeelde op 19 januari 2022 dat ook de bedrijfsadresgegevens gedeeld moesten worden. Lees hier meer over het openbaar maken van de adresgegevens.

Hoe werkt het stikstofregistratiesysteem?

Het stikstofregistratiesysteem helpt het bevoegd gezag, bijvoorbeeld de provincie, en vergunningaanvragers bij de vergunningverlening. Voorwaarde voor het systeem is dat er eerst stikstofruimte wordt gecreëerd door maatregelen die de stikstofneerslag verminderen.
Vervolgens  kan een deel van die ruimte (maximaal 70%) worden besteed aan ruimtelijke ontwikkelingen. Via het stikstofregistratiesysteem worden per Natura 2000-gebied de effecten van stikstofmaatregelen geregistreerd. Zo wordt duidelijk waar en hoeveel ruimte er ontstaat voor het verlenen van vergunningen, in eerste instantie voor woningbouw en een beperkt aantal grote wegenprojecten.

Werkt het stikstofregistratiesysteem landelijk of per Natura 2000-gebied?

Via het stikstofregistratiesysteem worden per Natura 2000-gebied de effecten van stikstofmaatregelen geregistreerd. Zo wordt helder waar en hoeveel ruimte er ontstaat voor ontwikkeling.

Wat is AERIUS?

AERIUS is het instrument waarmee neerslag (depositie) van stikstof op Natura 2000-gebieden binnen Nederland wordt berekend, gemonitord en geregistreerd. AERIUS bestaat uit meerdere producten, elk gericht op een specifieke gebruikerstaak. 

• AERIUS Calculator is de rekenmachine van AERIUS. 
• Via AERIUS Register worden aanvragen voor het Stikstof Registratiesysteem ingeboekt en verwerkt. 
• AERIUS Monitor geeft informatie over de huidige en verwachte stikstofdepositie in de Natura-2000 Gebieden. 
• AERIUS Scenario en Connect zijn ontwikkeld voor beleid en ruimtelijke plannen zoals bestemmingsplannen.

Meer informatie over AERIUS is te vinden op www.aerius.nl

Waarom wordt AERIUS ieder jaar geactualiseerd?

Met AERIUS kunnen initiatiefnemers het effect van projecten op de stikstofdepositie berekenen. Elk jaar vindt een actualisatie plaats van AERIUS om ervoor te zorgen dat bij toestemmingsverlening wordt uitgegaan van actuele gegevens. Gegevens over en inzichten in bijvoorbeeld emissiebronnen, habitattypen of leefgebieden in natuurgebieden en rekenmodellen ontwikkelen zich voortdurend. Voor deze actualisatie gebruikt het RIVM gegevens over emissies en deposities, maar ook data van kennisinstituten als het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), TNO en de Universiteit Wageningen (WUR). De natuurgegevens worden beschikbaar gesteld door de ministeries en provincies.

Wat betekent de actualisatie voor de vergunningverlening?

Initiatiefnemers kunnen na de actualisatie andere uitkomsten van de berekeningen
krijgen met de nieuwe versie van Calculator. Als het bevoegd gezag vóór de nieuwe
release nog geen definitief toestemmingsbesluit heeft genomen, moet de berekening
opnieuw uitgevoerd worden met de nieuwe versie. Ook als het bevoegd gezag een
definitief besluit heeft genomen, is er altijd nog een periode totdat dit besluit
onherroepelijk is. Een definitief besluit kan dan worden aangevochten. Het kan dan nodig zijn dat de initiatiefnemer een herberekening uitvoert met de nieuwe versie.

Wat is een habitatkaart?

Op een habitatkaart is te zien waar een beschermd type natuur precies voorkomt in een Natura 2000-gebied. Omdat in Habitatrichtlijngebieden geen vogels worden beschermd, beperkt de kaart zich daar tot habitattypen en leefgebieden van soorten uit de Habitatrichtlijn. In Vogelrichtlijngebieden staan alleen leefgebieden van soorten op de kaart. De leefgebieden die momenteel zijn gekarteerd, betreffen alleen de stikstofgevoelige leefgebieden. De kaarten worden onder andere gemaakt voor de beheerplannen en bij toestemmingsverlening (Wet natuurbescherming). De kaarten vormen daarvoor de objectieve basis.

Hoe komt een habitatkaart tot stand?

De opstelling van habitatkaarten is de verantwoordelijkheid van het bevoegd gezag: de provincies en (voor de grote wateren) Rijkswaterstaat (RWS). De basis voor habitatkaarten wordt gevormd door vegetatiekaarten. De opstelling van die vegetatiekaarten wordt door provincies en RWS uitbesteed, meestal aan terreineigenaren, die dat weer uitbesteden aan (onafhankelijke) karteringsbureaus. De vegetatiekaarten worden via een landelijk afgesproken methode van vertaling en interpretatie verwerkt tot een habitatkaart. Het bevoegd gezag ziet erop toe dat dit volgens de afspraken, op een objectieve wijze gebeurt. 

Vervolgens vindt er ook nog een extra controle plaats (het interbestuurlijk validatieproces), waarbij een aantal experts op het vlak van habitatkartering de kaarten nauwgezet beoordelen en suggesties doen voor correcties waar dat nodig is. Voor het uiteindelijk vaststellen van een kaart zijn provincies en RWS verantwoordelijk, dus niet de eigenaren van de natuurgebieden.

Is er een aanwijzingsprocedure met inspraak voor nodig om een habitatkaart te publiceren?

De publicatie van habitatkaarten kennen geen aanwijzingsprocedure. Overal waar een reeds aangewezen habitat voorkomt, is dat al beschermd via het aanwijzingsbesluit (met bijbehorende aanwijzingsprocedure). Een habitatkaart maakt alleen zichtbaar waar de beschermde waarden zich concreet bevinden (en waar niet). Dat gebeurt op een objectieve, wetenschappelijk-technische manier. Het is dus geen juridische of beleidsmatige beslissing. Er wordt via een habitatkaart dus geen ‘nieuw habitat aangewezen’: geen extra habitat van wat al is aangewezen en ook geen extra habitattypen.

Kunnen terreinbeherende organisaties zelf de habitatkaart in AERIUS actualiseren?

Nee. Provincies en Rijkswaterstaat zijn verantwoordelijk voor de habitatkaarten.

Waarom komt het kabinet met een transitie van het landelijke gebied?

Nederland staat voor een grote uitdaging als het gaat om herstel van de verslechterde staat van onze natuur, klimaat en ruimtelijke opgaves. Die uitdagingen laten zien dat we veel te lang over grenzen zijn heengegaan waardoor natuur, biodiversiteit en ons leefklimaat onder druk staan. Tot dat dit in balans komt, zijn vergunningen voor huizen, (boeren)bedrijvigheid, infrastructuur en verduurzamingsopgaven lastig te verlenen. Ook recente juridische uitspraken manen tot spoed: er is weinig tot geen ontwikkelruimte, de stikstofaanpak versnellen en vergroten is geen kwestie van woorden meer; nu komt de tijd van doen. De snelheid waarmee het roer om moet, vraagt veel van met name de agrarische sector.
Via het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) wil het kabinet stikstofmaatregelen in een gebiedsgerichte aanpak slim combineren met andere maatregelen om de natuur, de bodem en de waterkwaliteit te verbeteren en de klimaatopgave te halen. Dit om te komen tot een vitaal landelijk gebied, met een gezonde natuur, een robuust watersysteem, lage impact op het klimaat en met perspectief voor de landbouw en het verder op gang brengen van vergunningverlening voor maatschappelijke en economische ontwikkeling. Dit is een complex proces, want er speelt veel in de gebieden. 

Wat is de rol van Nationaal Programma Landelijk Gebied?

Het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG) brengt de opgaven op het gebied van water, natuur, stikstof en klimaat samen en zorgt voor een integrale aanpak.  Via het programma wil het kabinet stikstofmaatregelen in een gebiedsgerichte aanpak slim combineren met andere maatregelen om de natuur, de bodem en de waterkwaliteit te verbeteren en de klimaatopgave te halen. Dit om te komen tot een vitaal landelijk gebied, met een gezonde natuur, een robuust watersysteem, lage impact op het klimaat en met perspectief voor de landbouw en het verder op gang brengen van vergunningverlening voor maatschappelijke en economische ontwikkeling.

Het kabinet spreekt vaak over evenredigheid, maar wat betekent dat voor bijvoorbeeld de luchtvaart, bouw of defensie?

Het kabinet hecht eraan dat alle sectoren een evenredige bijdrage leveren aan het behalen van de doelstellingen. Zo ligt er naast de landbouw ook in de sectoren industrie, bouw en mobiliteit een grote verduurzamingsopgave. Hier wordt door Rijk en regio hard aan gewerkt, onder andere via maatregelen en middelen vanuit nationaal klimaatbeleid of Europese regelgeving. Het gaat bijvoorbeeld om verscherpte emissienormstelling, eisen rond
Beste Beschikbare Technieken, het Schone Lucht Akkoord en maatregelen zoals de walstroom voor zee- en binnenvaart uit de structurele stikstofaanpak. Ook zijn in het voorjaar van 2023 de richtinggevende doelen voor de reductie van de NOx-uitstoot gedeeld. Hier zijn de sectoren mobiliteit, industrie en bouw met name verantwoordelijk voor.

Waarom zijn er twee programma’s: Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering en Nationaal Programma Landelijk Gebied?

Het Programma Stikstofreductie en Natuurverbetering is opgestart aan het begin van de stikstofcrisis onder het vorige kabinet voor de investering van 7 miljard euro in bronmaatregelen en natuurherstelmaatregelen. Het huidige kabinet heeft in het coalitieakkoord aangegeven een integrale aanpak voor het landelijk gebied te willen waarin de opgaven op gebied van natuur, klimaat, water en bodem integraal opgepakt worden binnen het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). De komende tijd wordt de samenwerking tussen de verschillende programma’s uitgewerkt.

Wat is een gebiedsproces?

Nederland bestaat uit verschillende gebieden. De stikstofneerslag en de staat van de natuur verschillen per gebied. Wat goed werkt in het ene gebied, werkt misschien minder goed in het andere gebied. Daarom werken provincies, gemeenten, waterschappen, ondernemers en terreinbeheerders samen aan een gebiedsgerichte aanpak. In de gebiedsprocessen zoeken betrokken overheden, ondernemers, maatschappelijke organisaties en burgers in een bepaald gebied naar verbinding tussen verschillende, soms tegenovergestelde belangen, om een gezamenlijk doel te bereiken binnen een bepaalde tijd. Verlaging van stikstofuitstoot is één van de doelen in de gebiedsprocessen om de kwaliteit van de Natura 2000-gebieden te verbeteren.
Provincies bepalen zelf het aantal gebiedsprocessen. Dit kan bijvoorbeeld per Natura 2000-gebied zijn, of een clustering van Natura 2000-gebieden. Dit is maatwerk wat wordt ingevuld door de provincie.

Hoe verlopen de gebiedsprocessen?

In de gebiedsprocessen werken provincies, gemeenten, waterschappen, branche- en belangenorganisaties, ondernemers, grondeigenaren en terreinbeheerders samen aan een gebiedsgerichte aanpak. Dit betekent dat de partijen in
gesprek gaan over de aanpak om de opgaven voor natuur, stikstof, water en klimaat in samenhang op te pakken. Hierbij wordt per gebied gekeken wat past en wat de mogelijkheden zijn. Elke provincie bepaalt zelf hoe het gebiedsproces verloopt. Er lopen per provincies meerdere gebiedsprocessen. Dat is per gebied maatwerk.

Wat moeten de gebiedsprocessen opleveren?

Provincies maken brede gebiedsprogramma’s waarin staat hoe gewerkt wordt aan het halen van de opgaven op het gebied van natuur, stikstof, water en klimaat.

Waar is meer informatie te vinden?

• Helpdesk Stikstof en Natura 2000. Voor vragen over stikstof, vergunningverlening, AERIUS, Natura 2000 en de gebiedsgerichte aanpak kunt u terecht bij de helpdesk van BIJ12.
  • Telefonisch op werkdagen tussen 09.00 en 12.00 uur en tussen 13.00 en 16.00 uur op telefoonnummer 085 – 486 25 90.
  • Via het contactformulier op de website bij12.nl
• Provincie. Met vragen over een specifieke situatie, vergunning of toestemmingsbesluit kunt u terecht bij uw provincie.
• Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). Met vragen over bestaande wetten en regels voor agrarisch ondernemers, verduurzaming en de (financiële) ondersteuning hierbij kunt u terecht bij RVO.

Wat is de piekbelastersaanpak?

Een forse vermindering van stikstofuitstoot- en neerslag op korte termijn is noodzakelijk om de kwetsbare natuur in Nederland te herstellen.  Daarom werkt het kabinet aan een aanpak om versneld en gericht de stikstofuitstoot terug te brengen bij agrarische en industriële piekbelasters. Piekbelasters zijn de ruim 3000 bedrijven die met hun uitstoot bijdragen aan het grootste deel van de stikstofneerslag op beschermde natuurgebieden (Natura2000-gebieden).
Deze bedrijven krijgen de mogelijkheid om de stikstofuitstoot aanzienlijk terug te brengen door hun bedrijfsvoering te verduurzamen, verplaatsen of te stoppen. Dat gaat op vrijwillige basis. Omdat dit grote impact op ondernemers kan hebben, worden zij ondersteund in het maken van een keuze, onder meer met persoonlijk advies en financieel aantrekkelijke regelingen. Het kabinet beoogt hiermee de stikstofneerslag in Nederland met ongeveer 100 mol per hectare per jaar te verminderen. Dit is een inspanningsverplichting, geen absoluut doel waar directe consequenties aan verbonden zijn. Lees hier meer: Uitwerking piekbelastersaanpak en voortgang PAS-melders | Kamerstuk | Rijksoverheid.nl

Wat zijn piekbelasters?

Piekbelasters zijn de 3.000 bedrijven die de meeste neerslag van stikstof veroorzaken op overbelaste, stikstofgevoelige beschermde natuurgebieden (Natura2000-gebieden).

Hoe kom ik erachter of mijn onderneming onder de piekbelastersaanpak valt?

Piekbelasters zijn de 3.000 bedrijven die met hun uitstoot het meest bijdragen aan de neerslag van stikstof op beschermde natuurgebieden (Natura2000-gebieden). In april 2023 komt het kabinet met een verdere uitwerking van de aanpak en kunnen bedrijven met behulp van een website  zien of zij behoren tot deze groep, en van welke regelingen zij gebruik kunnen maken. Ondernemers die dat willen krijgen ook de mogelijkheid om met de overheid in gesprek te gaan.

Ik verwacht dat mijn onderneming onder de piekbelastersaanpak valt, wat kan ik doen?

In april 2023 is meer bekend over de aanpak en volgt meer informatie over de verschillende regelingen. Wanneer u verwacht dat uw bedrijf onder de piekbelastersaanpak valt, kunt u zich al verdiepen in de bestaande mogelijkheden op het gebied van verduurzamen, verplaatsen of vrijwillig stoppen. Op rvo.nl kunt u een overzicht vinden van bestaande regelingen: Duurzame landbouw (rvo.nl).
Overigens zijn er ook mogelijkheden voor het terugdringen van de stikstofuitstoot als u geen piekbelaster bent. De meeste regelingen staan namelijk ook voor andere ondernemers open.

Wat gebeurt er met fabrieken die veel stikstof uitstoten?

Ook de industrie levert een bijdrage aan het op korte termijn fors terugbrengen van de stikstofuitstoot. Het terugbrengen van de stikstofneerslag in deze sector gebeurt onder meer via maatregelen van het Klimaatakkoord. In aanvulling daarop gaat het Rijk in gesprek met industriële bedrijven die veel stikstofneerslag veroorzaken. Dat gaat om alle bedrijven die voldoen aan dezelfde drempelwaarde als de agrarische bedrijven, plus alle bedrijven uit de maatwerkaanpak van grootste CO2-uitstoters. Het Rijk bekijkt samen met deze bedrijven en bevoegde gezagen wat nodig is om versneld de stikstofneerslag terug te brengen, via onder meer het aanscherpen van vergunningen en versnelde verduurzaming.

Wat levert de piekbelastersaanpak concreet op en hoe verloopt de verdeling van de vrijgekomen stikstofruimte?

Met deze aanpak streeft het kabinet ernaar om de stikstofneerslag in Nederland met ongeveer 100 mol per hectare per jaar te verminderen. Dat verlicht de druk op de natuur en brengt de regionale en landelijke stikstofdoelen dichterbij.
Met de aanpak komt er ook meer ruimte voor toestemmingverlening, die als eerste ingezet wordt om PAS-meldingen te legaliseren en waar mogelijk voor andere urgente maatschappelijke en economische ontwikkelingen.

Hoe verhoudt de aanpak zich tot de gebiedsgerichte aanpak?

De resultaten van de piekbelastersaanpak dragen net als de gebiedsgerichte aanpak bij aan de doelen van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). De piekbelastersaanpak is bedoeld om op korte termijn de stikstofuitstoot en -neerslag te verminderen, maar komt niet in de plaats van de brede aanpak op het gebied van natuur, klimaat en water of het legalisatieprogramma PAS-melders. Het moet elkaar juist versterken.

Hoeveel PAS-meldingen kunnen gelegaliseerd worden met de piekbelastersaanpak?

De overheid werkt aan de legalisering van PAS-melders via het legalisatieprogramma en versnellingsmaatregelen. Met de piekbelastersaanpak wil het kabinet een forse vermindering van de stikstofneerslag bereiken op korte termijn. Deze vermindering moet van voldoende omvang zijn, zodat Natura 2000-gebieden kunnen herstellen. De ruimte die vervolgens ontstaat voor toestemmingverlening, wordt met prioriteit gegeven aan het legaliseren van PAS-meldingen. Op voorhand is niet exact te zeggen hoeveel extra PAS-meldingen met de aanpak piekbelasting kunnen worden gelegaliseerd. Dit hangt onder meer af van hoeveel ondernemers dit jaar meedoen aan de vrijwillige aanpak.